TOP | Outsourcing 360°

Dyrektywa SEVESO III – Kontrola zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi

W krajach Unii Europejskiej uznano, że niebezpieczne zdarzenia w przemyśle mają często zbyt poważne konsekwencje. Wielu z nich można uniknąć, jeśli kwestie bezpieczeństwa potraktuje się adekwatnie do skali ryzyka. Taki właśnie jest cel stosowania dyrektywy SEVESO.
Z dniem 1 października 2001 r. w naszym kraju weszły w życie wymagania dyrektywy 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (tzw. dyrektywy SEVESO II). Od tego momentu formalnie rozpoczęła się era spraw SEVESO w Polsce i w Państwowej Straży Pożarnej.

Działalność firm w sektorze przemysłowym niesie ze sobą istotne ryzyko wystąpienia awarii, które mogą prowadzić do uwolnienia substancji chemicznych lub stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników. W odpowiedzi na te potencjalne zagrożenia, Unia Europejska opracowała dokument, który wskazuje metody przeciwdziałania i zarządzania ryzykiem w zakładach przemysłowych uznanych za niebezpieczne lub narażone na podwyższone ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej.

Dyrektywa SEVESO stanowi dokument prawnie wiążący na obszarze Unii Europejskiej od 1982 roku. W ciągu wielu lat obowiązywania tej dyrektywy, przeszła ona przez kilka zmian. Ostatnia istotna modyfikacja zapisów dyrektywy miała miejsce w 2012 roku. W wyniku tych zmian, dotychczas obowiązująca Dyrektywa SEVESO II została zastąpiona nowszą wersją dokumentu, znaną jako Dyrektywa SEVESO III.

Dyrektywy SEVESO I i SEVESO II

Termin „SEVESO” związany jest z nazwą miasta we Włoszech, w którym w 1976 roku doszło do poważnego wybuchu w zakładzie chemicznym produkującym pestycydy i herbicydy. W wyniku tego wybuchu do atmosfery uwolniły się znaczne ilości toksycznych i rakotwórczych substancji. Wybuch spowodował nie tylko zanieczyszczenie środowiska, ale także spowodował obrażenia około 2 tysięcy osób. Przed wprowadzeniem Dyrektywy SEVESO I miały również miejsce inne katastrofy: w indyjskim przedsiębiorstwie Union Carbide India Ltd. (która spowodowała śmierć około 2,5 tysiąca osób w wyniku wycieku izocyjanianu metylu) oraz w szwajcarskim przedsiębiorstwie w Bazylei, gdzie skażone rtęcią i pestycydami wody przeciwpożarowe doprowadziły do masowej śmierci około pół miliona ryb w Renie.

W reakcji na te wydarzenia, władze Unii Europejskiej uznały, że konieczne jest wprowadzenie dyrektywy dotyczącej zarządzania ryzykiem związanym z możliwością wystąpienia awarii i uwolnienia substancji biologicznie szkodliwych. W wyniku tej potrzeby powstała Dyrektywa 82/501/EWG z dnia 24 czerwca 1982 roku, znana jako Dyrektywa SEVESO I, która regulowała metody zarządzania w zakładach używających niebezpiecznych substancji.

Przepisy zawarte w Dyrektywie SEVESO II miały dwa główne cele: po pierwsze, unikanie poważnych awarii związanych z niebezpiecznymi substancjami poprzez stosowanie metod kontroli; po drugie, w przypadku wystąpienia awarii, minimalizowanie negatywnych konsekwencji zarówno dla ludzi, jak i dla środowiska naturalnego. Ta dyrektywa opierała się na nowych ideach, wprowadzając system zarządzania bezpieczeństwem, który miał chronić przed groźnymi awariami oraz system efektywnej kontroli zagrożeń.

W treści Dyrektywy SEVESO II szczegółowo nakreślono obowiązki operatorów zakładów pracujących z niebezpiecznymi substancjami oraz uprawnienia władz publicznych w krajach Unii Europejskiej.

Do zadań przewodzących zakładom należą:

1. Wprowadzanie działań prewencyjnych i ograniczających skutki awarii.
2. Formułowanie strategii przeciwdziałania poważnym awariom.
3. Informowanie władz o wszelkich zmianach w funkcjonowaniu zakładu.
4. Składanie raportów dotyczących bezpieczeństwa.
5. Donoszenie władzom o wystąpieniu poważnej awarii, podjętych krokach w celu łagodzenia jej skutków oraz działaniach mających zapobiec przyszłym awariom.
6. Regularne przeglądanie i aktualizacja raportów o bezpieczeństwie.
7. Przygotowywanie wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych dla sytuacji kryzysowych w zakładzie.
8. Modyfikowanie i aktualizowanie wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych.
9. Dostarczanie odpowiednich informacji na temat sytuacji w zakładzie właściwym władzom.

Do obowiązków krajowych władz należą:

1. Nakładanie obowiązków na operatorów zakładów.
2. Zapewnianie, że operatorzy zakładów wykonują swoje obowiązki.
3. Mianowanie organów odpowiedzialnych za zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze, dotyczące działań poza terenem zakładu.
4. Informowanie Komisji Europejskiej o poważnych awariach w kraju.
5. Udostępnianie informacji dotyczących środków bezpieczeństwa oraz zachowań w przypadku zagrożenia wszystkim interesantom i instytucjom społecznym (takim jak szpitale i szkoły), które mogą być dotknięte poważnym wypadkiem w zakładzie.
6. Umożliwianie społeczeństwu wyrażania opinii w sprawach związanych z planowaniem nowych zakładów, zmianami w istniejących zakładach oraz powiązanymi inwestycjami.
7. Publiczna dostępność raportów dotyczących bezpieczeństwa.
8. Zakaz korzystania z zakładu, jeśli operator nie wypełnia swoich obowiązków.
9. Powoływanie organów nadzorujących zakłady.
10. Działanie na rzecz wymiany informacji z Komisją w zakresie zdobytych doświadczeń w dziedzinie zapobiegania poważnym awariom i ograniczania ich skutków.

Dyrektywa SEVESO III

Dyrektywa 2012/18/UE, znana także jako SEVESO III, została zaakceptowana w dniu 4 lipca 2012 roku, a zapisy zawarte w niej zastąpiły i zmieniły wcześniejsze przepisy obecne w Dyrektywie SEVESO II (Dyrektywa Rady 96/82/WE z 9 grudnia 1996 roku). Głównym celem wprowadzenia nowej Dyrektywy było podniesienie poziomu bezpieczeństwa w sektorze obsługującym substancje niebezpieczne. W dodatku, nowa Dyrektywa wprowadziła modyfikacje w klasyfikacji substancji niebezpiecznych, które są spójne z aktualnie obowiązującym w Unii Europejskiej Globalnym Zharmonizowanym Systemem Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (CLP).

SEVESO III wprowadza nie tylko nowy sposób klasyfikacji mieszanin i substancji chemicznych, ale także rozszerza listę substancji o 14 dodatkowych pozycji oraz dodaje „ciężki olej opałowy” do kategorii „produkty ropopochodne”. W przypadku substancji, które występują w obu listach, wartości progowe pozostały niezmienione. Wykaz substancji decydujących o zaklasyfikowaniu zakładu jako niebezpiecznego, wraz z odpowiadającymi im wartościami progowymi, został zawarty w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 roku (Dziennik Ustaw z 2013 roku, pozycja 1479).

Dyrektywa SEVESO III ma zastosowanie do każdego zakładu, w którym substancje niebezpieczne są używane w co najmniej jednej instalacji, z wyjątkiem:

• zakładów, instalacji lub obiektów o charakterze wojskowym;
• zagrożeń wynikających z promieniowania jonizującego generowanego przez substancje;
• transportu niebezpiecznych substancji drogą lądową, kolejową, wodną śródlądową, morską lub powietrzną, włącznie z czasowym magazynowaniem;
• transportu niebezpiecznych substancji rurociągami, łącznie z pompowniami poza zakładami;
• poszukiwania, wydobycie i przetwarzanie kopalin w kopalniach i kamieniołomach, włącznie z eksploatacją morskich kopalin, np. węglowodorów;
• składowania gazu w podziemnych obiektach morskich;
• składowisk odpadów, w tym podziemnych jednostek składujących odpady.

Dyrektywa SEVESO III klasyfikuje zakłady przemysłowe na podstawie ryzyka wystąpienia w nich awarii przemysłowej. Te jednostki są podzielone na dwie grupy:

• zakłady o podwyższonym ryzyku awarii;
• zakłady o wysokim ryzyku awarii przemysłowej.

Obie grupy podlegają różnym obowiązkom operacyjnym i sprawozdawczym. Zakłady o podwyższonym ryzyku muszą zgłosić swoją działalność odpowiedniemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz stworzyć politykę zapobiegania poważnym awariom. Zakłady o wysokim ryzyku muszą dodatkowo przygotowywać raporty o niebezpieczeństwach i plany operacyjno-ratownicze, które są przedstawiane odpowiednim instytucjom.

Dyrektywa SEVESO III narzuca obowiązek dostarczania informacji państwom członkowskim UE i zakładom na ich obszarze. To oznacza, że każde państwo członkowskie musi udostępniać informacje o postępowaniu w przypadku awarii prowadzącej do skażenia. Ten zapis zwiększa świadomość mieszkańców Unii Europejskiej o zagrożeniach związanych ze skażeniem i właściwym postępowaniu w takich sytuacjach. To wpływa również na działalność zakładów, poszerzając ich politykę informacyjną.

Zgodnie z Dyrektywą SEVESO III prowadzący zakład ma obowiązek zgłosić organowi Państwowej Straży Pożarnej przechowywanie substancji niebezpiecznych w terminie co najmniej 30 dni przed zakończeniem budowy nowego zakładu lub w ciągu 3 miesięcy od zakwalifikowania zakładu do grupy wysokiego lub podwyższonego ryzyka awarii przemysłowej. Każda zmiana w procesie produkcji, stosowaniu lub składowaniu substancji chemicznych w zakładzie musi być zgłoszona w terminie 14 dni przed planowaną zmianą.

Zakłady o obu poziomach ryzyka – podwyższonym i wysokim – muszą przygotować i wdrożyć Politykę zapobiegania poważnym awariom, zapewniającą ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska. Ta polityka powinna określać cele i zasady działania zakładu, role i odpowiedzialność kierownictwa oraz zobowiązanie do stałego doskonalenia kontroli zagrożeń.

Dokument ten powinien zostać przygotowany w sposób, który gwarantuje zachowanie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. Opracowana polityka powinna zawierać ponadto informacje takie jak:

• cele i zasady działania prowadzącego zakład,
• role i odpowiedzialność kierownictwa,
• zaangażowanie na rzecz stałej poprawy w zakresie kontroli zagrożeń.

Polityka zapobiegania poważnym awariom musi być spisana na piśmie i podlegać okresowym przeglądom. Co więcej, co najmniej raz na 5 lat ta polityka powinna być zaktualizowana i przekazana odpowiednim organom państwowego nadzoru, takim jak Państwowa Straż Pożarna i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Wdrożenie tej polityki może być realizowane za pomocą systemu zarządzania bezpieczeństwem i organizacją zakładu lub innego systemu zarządzania odpowiedniego dla stopnia ryzyka działalności.

Każdy zakład zaklasyfikowany jako posiadający duże ryzyko musi opracować i wdrożyć raport o bezpieczeństwie, który będzie integralną częścią ogólnego systemu zarządzania zakładem. System bezpieczeństwa powinien być regularnie przeglądany, a co najmniej co 5 lat wymagać aktualizacji. W przypadku wystąpienia awarii w zakładzie, przegląd raportu powinien być także wykonany po zaistnieniu awarii.

Raport o bezpieczeństwie powinien zawierać:

• określenie obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania w przypadku awarii przemysłowej,
• plan szkoleniowy i zapewnienie szkoleń dla pracowników w obszarze zarządzania ryzykiem awarii przemysłowej,
• procesy monitorowania zagrożeń,
• analizę działań w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń (awarii, zmian w procesie przemysłowym itp.).

Raport o bezpieczeństwie powinien być przedstawiony właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska w terminie 1 roku od zakwalifikowania zakładu do grupy dużego ryzyka lub 30 dni przed zakończeniem prac budowlanych dla nowego zakładu przemysłowego.

Zakłady o dużym ryzyku zgodnie z dyrektywą SEVESO III powinny również tworzyć plany operacyjno-ratownicze, które należy dostarczyć komendantowi wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej. Ten krok powinien zostać zrealizowany w terminie 1 roku od zaklasyfikowania zakładu do grupy dużego ryzyka lub 30 dni przed uruchomieniem nowego zakładu przemysłowego w przypadku nowej inwestycji.

Plany operacyjno-ratownicze powinny zawierać informacje o środkach zapobiegawczych w zakładzie w celu uniknięcia awarii. Co najmniej co 3 lata prowadzący zakład powinien przeglądać plan operacyjno-ratowniczy i obowiązkowe jest ćwiczenie jego realizacji.

Wprowadzona przez Dyrektywę SEVESO III istotna zmiana dotyczy obowiązku regularnej kontroli zakładów, w których istnieje ryzyko awarii przemysłowej. Jeśli zakład jest zaklasyfikowany jako duże ryzyko, kontrola rutynowa powinna odbywać się przynajmniej raz w roku. Jeśli zakład jest uznawany za podwyższone ryzyko, kontrole muszą być przeprowadzane co najmniej co 3 lata.

Warto zaznaczyć, że Ustawa o Ochronie Środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (artykuł 269) nakłada na organy nadzoru obowiązek kontroli zakładów o dużym i podwyższonym ryzyku co najwyżej raz do roku. To oznacza, że zakłady o podwyższonym ryzyku są poddawane bardziej restrykcyjnym kontrolom niż wynikałoby to z Dyrektywy SEVESO III i ta sytuacja nie zmieni się po 1 czerwca 2015 roku.

Inspekcje zakładów o dużym i podwyższonym ryzyku przeprowadzane są przez strażaków według planów działań kontrolnych i rozpoznawczych. Terminy kontroli w zakładach nie powinny być uzależnione od terminów dostarczania przez zakłady raportów o bezpieczeństwie lub innej dokumentacji. Kontrole te mają na celu potwierdzenie, czy działalność zakładu jest zgodna z polityką przeciwdziałania awariom przemysłowym Unii Europejskiej. W trakcie kontroli analizuje się, czy:

• zakład podjął odpowiednie środki zapobiegawcze w celu uniknięcia poważnych awarii związanych z różnymi rodzajami działalności,
• zakład jest w stanie udowodnić opracowanie działań mających na celu minimalizację skutków ewentualnej awarii, zarówno w obrębie, jak i poza zakładem,
• dane i informacje zawarte w raporcie o bezpieczeństwie są adekwatne do rzeczywistych warunków w zakładzie,
• dostępne są publiczne informacje, które przyczyniają się do otwartej polityki informacyjnej zakładów o dużym i podwyższonym ryzyku awarii przemysłowych.

Celem tych kontroli jest potwierdzenie spójności rzeczywistej polityki zakładu z polityką ustaloną w dokumentach dostarczonych do Państwowej Straży Pożarnej. Prowadzenie wewnętrznych audytów systemu zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie jest kluczowe. Pozytywny wynik takiego audytu znacząco zwiększa szanse na brak uchybień w zewnętrznej kontroli przeprowadzonej przez inspektora straży pożarnej.

Dyrektywa SEVESO III narzuca państwom członkowskim obowiązek wprowadzenia sankcji skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających za naruszenia krajowych przepisów opartych na postanowieniach dyrektywy SEVESO III. Kary te zostaną nałożone na podmioty, które nie wypełniają odpowiednio obowiązków związanych z utrzymaniem właściwej polityki zarządzania ryzykiem awarii przemysłowej lub które unikają tego obowiązku, na przykład poprzez niezgłoszenie działalności do odpowiedniej Państwowej Straży Pożarnej.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej mieli czas do 1 czerwca 2015 roku na wdrożenie przepisów wykonawczych, ustawodawczych i administracyjnych związanych ze zastąpieniem Dyrektywy SEVESO II Dyrektywą SEVESO III. Jest to również graniczna data do dostosowania działań zakładów przemysłowych do wymogów Dyrektywy. Warto również podkreślić, że zmiany wprowadzone przez Dyrektywę (takie jak rozszerzenie związanych substancji niebezpiecznych) mogą wpłynąć na przypisanie jednostek do grupy zakładów o dużym ryzyku awarii lub do kategorii zakładów niebezpiecznych. Każda firma działająca w sektorze przemysłowym powinna ponownie ocenić swój wpływ na środowisko, aby określić, do jakiej grupy przedsiębiorstw należy i jakie obowiązki wynikają z Dyrektywy SEVESO III.